KIKO TA E MALESA ZIKA?
Zika ta un infekshon kousá dor di e vírùs ZIKA. E vírùs di Zika ta plama via piká di e sangura Aedes aegypti. Pues, e mesun sangura ku ta transmití e.o. Dengue i Chikungunya ta transmití Zika tambe. Ademas di haña e infekshon via sangura, sientífikonan a determiná ku por haña Zika tambe via di sèks.
SINTOMANAN
Despues di 3 pa 12 dia ku e vírùs ta den bo kurpa bo por haña un òf mas di e siguiente:
Síntomanan ménos frekuente ta doló patras di wowo (manera Dengue), pèrdida di apetit, sakamentu, diarea i doló di barika. E síntomanan por dura entre 2 i 7 dia. Konforme informashon aktual Zika no ta un infekshon fatal, i Zika ta duna síntoma ménos fuerte ku Dengue i Chikungunya. No tin tratamentu pa Zika, ni vakuna pa prevení Zika.
Si bo sinti síntomanan paresido na esnan menshoná, akudí serka bo dòkter di kas. Dòkter por duna remedi pa aliviá e síntomanan manera keintura i dolónan. Na momentu ku dòkter haña ku un pashènt tin síntomanan ku parse Zika e lo tuma e pasonan nesesario pa laga determiná ku enbèrdat ta trata di Zika.
OTRO KONSEKUENSHANAN DI ZIKA
Parálisis. Ounke mayoria kaso di infekshon ku Zika ta duna síntomanan hopi suave, informashon di e epidemianan den pasado i aktual ta indiká ku Zika ta relashoná ku un oumento di kasonan di Guillain-Barré Syndrome (GBS). GBS ta un sorto di parálisis ku por aparesé despues di kualke infekshon (ku vírùs òf bakteria). GBS por dura un periodo kòrtiku òf largu, e persona por rekuperá kompletamente òf parsialmente, tin biaha GBS por kousa morto.
GBS no ta un kos nobo pa Kòrsou. Datonan di e epidemia di Zika na otro parti di mundu ta indiká ku Zika por duna un oumento di GBS, lokual ta hasi nos pensa ku nos por fèrwagt mas tantu kaso GBS.
Embaraso. Informashon di e epidemia na Brasil ta indiká ku infekshon di Zika durante embaraso ta relashoná ku pèrdida di e barika, morto di e yu resien nasé òf yuchinan ku ta nase ku un kondishon yamá microcefalia. Microcefalia ta un kondishon kaminda e yu ta nase ku un kabes mas chikitu ku ta normal. E kondishon aki ta relashoná ku problema di desaroyo mental i por kondusí na morto.
PREVENSHON
Komo ku ta via di piká di sangura por haña Zika, e manera general pa prevení Zika ta di evitá di kria sangura i no laga sangura pikabo. Por fabor lesa e dokumentonan: “Kon pa prevení sangura” i “No laga sangura pikabo”.
Una bes tin hende malu ku e malesa di Zika den kas, ta importante pa NO laga sangura pika ni esun malu i tampoko esun ku ainda no a bira malu. Ora un sangura pika un hende malu e sangura ta keda infektá ku e vírùs. E sangura infektá ei ta sigui plama e malesa di Zika pa mas hende den kas i besindario.
HENDE MUHÉ NA ESTADO
Pa motibu di e riesgonan relashoná ku infekshon di Zika den e promé lunanan pa ku e yu ku ainda no a nase, ta pidi pa hende muhé na estado sigui e rekomendashonnan di protekshon. Mester hasi tur posibel pa sangura no pikabo. Si bo haña iritashon di kueru, wowo kòrá òf doló di skarnir ku òf sin keintura, akudí na bo dòkter di kas i splika tur lokual bo ta sinti i si ta nesesario pon’é na altura ku bo ta na estado.
Eliminá Lugánan di brui di Sangura
Ta importante pa nos eliminá lugánan di brui (kriadero) di sangura den i rònt di kas pa redusí kantidat di sangura.
E sangura Aedes aegypti, ku ta transmití Dengue, Chikungunya i Zika, ta biba den serkania di hende. E sangura muhé mester di sanger pa e traha webu i pa esaki e ta preferá sanger humano, ounke e lo pika bestia di kas tambe si ta nesesario.
E ta brui den awa limpi pará ketu den kualke opheto rondó òf den kas. Si e opheto bira bashí mes, ainda e webu di sangura por keda intakto te ora ku e haña kontakto ku awa te ku un aña despues. Pues, si no eliminá e webunan, nan tin un aña den kual nan por bolbe desaroyá bira sangura si un dia nan haña awa.
Kana rondó di bo kas i wak unda tin potoshi i lugánan ku e potensial di wanta awa. Pa eliminá kriadero di sangura mester tuma e siguiente medidanan tur siman:
LISTA DI KOSNAN PA KONTROLÁ, RÙIM ÒP I ELIMINÁ RONDÓ I PADEN DI KAS
Gobièrnu tin atenshon riba limpiesa di e.o. riolnan anto landfill nan ilegal. Alabes gobièrnu di Kòrsou ta pasa regularmente pa spùit den bario ku insektisida. E ministerionan ku ta enbolbí den e trayekto ariba menshoná, ta entre otro e ministerionan di GMN i VVRP, i e organisashon di Selikor.
Mester tene kuenta ku kada habitante tin nan propio responsabilidat pa ku eliminá fokonan di sangura. Bo propio salu, di bo famia i di bo sernan kerí ta den bo propio man.